Ödül Kazanmış Karikatürler

Güldiken Günlüğü

Cumartesi, 11 Aralık 2010

Karikatürcüler Derneği’nin yayımladığı büyük bir albüm var: Çizgi ve Mizahta  30. Yıl - Uluslararası Nasreddin Hoca Karikatür Yarışması (Albümün yayın tarihi yok. Bu nedenle edindiğim tarihi kayda geçiriyorum: Aralık 2010).

Albümün önsözünü yönetim kurulu imzalamış: Metin Peker, Aziz Yavuzdoğan, Kadir Doğruer, İbrahim Tapa, Kayıhan Fırat. Bunca isim var, ama gerekli olan isim yok: Yayına Hazırlayan (Editör). Albüm, 29x29cm. boyutlarında; –tahminen en az– 120 gr.; 1. hamur kâğıt– 422 sayfa; bez kaplı; sert kapak ve üstüne şömiz. Albümü, Cenk Alparslan (Creative Artwork) tasarlamış; Koç Holding ise sponsorluğunu üstlenmiş.

Albüm, Karikatürcüler Derneği’nin düzenlediği Uluslararası Nasreddin Hoca Karikatür Yarışmalarında ödül kazanan yapıtlara yer veriyor. Yuvarlak yıldönümü dolayısiyle böyle bir albüm çıkarmak iyi bir fikir. Çok önceleri küçük bir derleme daha çıkmıştı; bu albümün olanaklarıyla karşılaştırılamayacak bir yayındı o.

Albüme ilk bakışta saptanabilen sorunlar şöyle sıralanabilir:

 1) Nasreddin Hoca Karikatür Yarışması, ilk kez ulusal düzeyde ve sadece gençler arasında 1973’te gerçekleştirilmişti. Yani Uluslararası Nasreddin Hoca Karikatür Yarışması’nın atası sayılır, 1973 etkinliği. Bu tarih, karikatür tarihimizde yeni bir başlangıç oluşturur, bu nedenle. Ülke çapındaki büyük ilgi, özellikle gençlerle sınırlandırılmış bir karikatür yarımaşına olan bu büyük ilgi, karikatürümüzün tükenmez kaynaklarından birini oluşturmuştur. Gençlerarası Akşehir Nasreddin Hoca Karikatür Yarışması, 1971 askeri darbesinin ardından –14 Ekim 1974 genel seçimlerinin arefesinde– yeni bir siyasal iktidar ufkuna dair de ip uçları vermektedir. Albüm, başlangıç etkinliğine bir satırla dahi yer vermeden kendini kuruyor. 

2) Sayfalara ikişer karikatür konulması ciddi bir tasarım sorunu oluşturmuş. Yarışma koşullarına göre yollanan karikatürler 42x42 boyutlarında olduğu için, albümün 29x29’luk kare alanında iki kare karikatürü yerleştirmek ciddi bir sorun olarak kendini göstermiş; her sayfanın üst bölümünde 10x29 cm.’lik boşluk var. Albümün tasarım fikri yanlış; böyle olunca her sayfada bu hata yinelenmiş.

3) İki karikatür arasına çizgi çekilmiş. Albüm tasarımlarında böyle çizgi çekmeler sorun yaratıyor. İki karikatür yan yana konulmuş, onlar karışmasın diye çizgi çekilmiş! Olacak iş değil. Bu tür tasırımlar gazete veya dergilerde olabilir, ama albüm gibi kalıcı bir yayına uygun düşmez.

4) Karikatür kare biçiminde değil de, dik veya yatay bir dikdörtgen biçiminde ise, bu karikatür alanının dışındaki alana, kare’ye tamamlanmak üzere gri bir zemin yerleştiriliyor! Bu zemin, bazen sanki karikatüre aitmiş gibi bile durabiliyor. Tasarımda hata, bir başka hataya yol açabiliyor. Bunun iyi bir kanıtı bu albüm.

5) Bazı sayfalarda tek karikatür kullanılmış. Kullanılan karikatür beyaz zeminli ise, yanındaki ikinci kariktürün alanı, siyah bir kare olarak tasarlanmış; tek karikatürde hakim renk koyu ise, yanındaki boşluk beyaz olarak bırakılmış!

6) İnce çizgi ustalarının işleri, genel olarak algılanma sorunu yaratır ölçüde kötü çıkmış. Bu tür çizgilerin kullanıldığı karikatürlerin daha büyük boyutlarda tasarlanması gerekir. Bu herhangi bir albüm değil, önemli bir uluslararası karikatür yarışmasının ödül almış karikatürlerini içeren bir albümdür. Örneğin dünyanın en önemli karikatürcülerinden Ardesir Mohasses’in karikatürünü albümdeki baskısını görmek gerekir! Geçtiğimiz yıllarda hayata veda eden İranlı büyük usta bu albümü görseydi ne derdi acaba?

7) Bazı karikatürler kapkara çıkmış; örneğin İvan Tenev’in karikatürü böyle. Bu karikatürün aslını anımsıyorum; siyah beyazdır ve iyi bir fotoşop çalışmasıyla pırıl pırıl yapılabilirdi.

8) Bazı renkli karikatürler siyah beyaz basılmış. Böyle bir albüm, siyah beyaz basılamaz. Karikatürcüler Derneği, 1980 öncesinin olanaksızlıklarıyla çalışmıyor nicedir. Başkan Metin Peker, ne yapıp edip olanaklar yaratmasını biliyor. Koç Holding’in sponsor olduğu bir albüme hiç yakışıyor mu bu?

9) Bazı karikatürlerin iş’e ait zeminleri, uçmuş. Bu tür karikatürlerde iyi bir fotoşop çalışmasının devreye girmesi gerekir. Albüm boyunca böyle bir sorun yokmuş gibi davranılmış. Bu tür albümlerde hassas işlerden oluşturulacak bir deneme forması basmak ve sonuçları görmek gerekir.

10) Her kitap bir dizini hak eder; hele ki, böyle bir kitap kesinlikle dizinsiz yayımlanamaz. Karikatürcülere, ülkelere ve hatta konulara göre olmak üzere üç dizin yapılabilirdi bu albüme. Kitapların “kaynakça” ve “dizin”leri, bir ülkenin sanat, bilim, edebiyat ve yayıncılık alanlarındaki çağdaşlık seviyesini gösterir aynı zamanda.

11) Uluslararası Nasreddin Hoca Karikatür Yarışmaları, –kapalı bir toplum olan Türkiye’nin– Batı ve sosyalist ülkelerde yaratılan karikatür dünyasının çizgi, biçim ve biçemleri hakkında ciddi bir görgü sahibi olmasına yol açmıştı. Bu, 1950 Kuşağı’nın ülkemizde yerleştirdiği modern karikatüre eklemlenen yeni bir estetik dünya olarak kendini göstermiştir. İnce çizgiler, ince ince taramalı çizgiler, noktalı noktalı zeminler ve diğer yeni eğilimler bizim genç karikatürü çok etkilemiştir.

Bu bağlamda, albüme alınan karikatürlerdeki bu etkileyici dünyanın görülebilir kılınmalıydı. 1974’ün birincisi İspanyol Vasquez de Solo’nun –uzun ince– karikatürü, belki de özgün boyutlarına orantılı bir biçimde kulaklı olarak basılabilirdi.

Albümün önsüzünün sonuna doğru “bu eşsiz albüm” tanımlaması var. Bir kurum, kendi yayınını böyle övebilir mi? Creative Artwork, fena halde çuvallamış ve bunca olanağı heba etmiş. Yazık.